Editorial

અયોધ્યા ચુકાદા પછી હવે શાંતિ-સદ્ભાવનો સંકલ્પ

અયોધ્યામાં વિવાદાસ્પદ સ્થળે મંદિર બંધાશે કે મસ્જિદ? એ સંવેદનશીલ મુદ્દાનો જવાબ મળી ગયા પછી દેશમાં તત્કાળ કોમી તનાવ સર્જાવાની ભીતિનો છેદ ઊડી ગયો છે. સર્વોચ્ચ અદાલતની પાંચ જજની ખંડપીઠે રામમંદિર તરફે ચુકાદો આપ્યો સાથે વકફ બોર્ડને અયોધ્યામાં જ પાંચ એકર મોકાની જમીન આપવાનુંય ફરમાન જારી કર્યું છે. મુખ્ય ન્યાયાધીશ રંજન ગોગોઇના વડપણ હેઠળની બેન્ચ જે કંઈ આદેશ જારી કરશે એ સીમાચિહ્નરૂપ અને દેશના વર્તમાન અને ભવિષ્યને અસર કરશે તેવા પ્રત્યાઘાતી હોવાની સંભાવનાની નજરે ઘણા દિવસોથી આગોતરી તૈયારી કરવામાં આવી હતી.

કચ્છ સહિત ગુજરાત અને તમામ રાજ્યોમાં વિશેષ તો અયોધ્યામાં સુરક્ષા બંદોબસ્ત કડક બનાવવા સાથે અસામાજિક જોખમી તત્ત્વો પર બાજનજર, બંને પક્ષના અગ્રણી સાથે બેઠકોનું આયોજન જેવાં પગલાંની સારી અસર પણ હોવાનું વર્તી શકાય. રાજકીય પક્ષો અને ધાર્મિક સંગઠનો ચુકાદા પછી ઉજવણીથી દૂર રહ્યા એ પણ મહત્ત્વનું છે. ઉજવણી ઘણી વાર લાગણી ઉશ્કેરવામાં નિમિત્ત બનતી હોય છે અને મોટો સમૂહ ભેગો થયો હોય ત્યારે જણે જણના આચરણ-વર્તાવ પર અંકુશ શક્ય નથી હોતો.

આમ દેશની એકતા માટે સૌથી કસોટીકારક ઘડીએ શાંતિ અને સુલેહ જાળવવા બદલ બંને પક્ષકારોને અભિનંદન આપવાં રહ્યાં. ઇદેમિલાદુન્નબીની ઉજવણીમાંય દેશભરમાં શાંતિ, અમન, ભાઈચારો કાયમ રહે એવી દુઆ ગુજારાઈ એ શુભચેષ્ટા પણ આવકારદાયક છે.

રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર અજિત ડોભાલે સુપ્રીમના ચુકાદાના બીજા દિવસે હિન્દુ અને મુસ્લિમ ધર્મના નેતાઓ સાથે બેઠક યોજી તેની પણ સારી અસર થઈ છે. એન.એસ.એ. તરીકે ડોભાલ મોદી સરકારના સંકટમોચક પુરવાર થઈ રહ્યા છે. જમ્મુ-કાશ્મીરને વિશેષ દરજ્જો આપતી 370મી કલમ દૂર કરાઈ એ પહેલાં અને પછી લાંબો સમય ડોભાલ કાશ્મીર રહ્યા હતા અને નિર્ણયની ઉગ્ર પ્રતિક્રિયા ન નીપજે એવા પ્રયાસ હાથ ધર્યા હતા. અહીં એ નોંધનીય છે કે અયોધ્યા ચુકાદા પછીના સિનારિયોમાં બંને પક્ષકારોના અગ્રણીઓ શાંતિ-સુલેહની વાત કરતા હોય ત્યારે ભાઈચારાના દુશ્મન એવાં તોફાની તત્ત્વો પરિસ્થિતિનો ફાયદો ઉઠાવીને માહોલ બગાડવાની પેરવીમાં સફળ ન થઈ જાય એ સુનિશ્ચિત કરવું જરૂરી છે.

આપણું પાડોશી પાકિસ્તાન ભારતને શત્રુ માને છે, અયોધ્યાના ચુકાદાને સ્થાનિક મુસ્લિમોએ સ્વીકારવાનું એલાન કર્યું, પરંતુ પાકિસ્તાનના પેટમાં તેલ રેડાયું હોય તેમ નકારાત્મક અને ઉશ્કેરણી ફેલાવતાં બયાનો સીમાપારથી આવ્યાં હતાં. અલબત્ત, ભારત સરકારે તેની અવગણના કરતાં રોકડું પરખાવી દીધું કે આપણી આંતરિક બાબતોમાં બકબક કરવાની ગુસ્તાખી એ બંધ કરે. અજિત ડોભાલે યોજેલી બેઠકમાં બાબા રામદેવ, સ્વામી પરમાત્માનંદ, અવધેશાનંદ ઉપરાંત શિયા, મુસ્લિમ ધર્મગુરુ, મૌલાના કલ્બેજવાદ, મૌલાના અરશદ મદની જેવા અગ્રણી ચહેરા ઉપસ્થિત હતા. તેમણે સમાજમાં શાંતિ અને સદ્ભાવના ફેલાવતા સંદેશા ફેલાવવાનું વચન આપ્યું છે.

શેષનની વિદાય

ચૂંટણી વ્યવસ્થામાં જરૂરી સુધારાની જ્યારેજ્યારે ચર્ચાવિચારણા થશે ત્યારે ચૂંટણીસુધારક, કડક વહીવટકર્તા ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર ટી એન શેષનને હંમેશાં યાદ કરવામાં આવશે. વાસ્તવમાં તો શેષન જ હતા જેમણે ચૂંટણી પંચની પ્રતિષ્ઠા સ્થાપિત કરી છે. મતદારોને ઓળખપત્રો આપવાની શરૂઆત એમણે કરી છે. ચૂંટણીમાં થતી ગેરરીતિઓનું કલંક લોકશાહીને લાગ્યું હતું. ઉત્તરનાં રાજ્યોમાં થતી ચૂંટણીમાં હિંસાચાર તો ચિંતાનો વિષય હતો. ચૂંટણીમાં મની અને મસલ પાવરનો પ્રભાવ તેમણે તોડયો હતો. પ્રત્યક્ષ મતદાન વેળા મતપેટીઓ ઉઠાવી જવી, મતગણતરી વેળા થતી ધાંધલધમાલ - આ બધાંને લઈ ચૂંટણીઓ નિષ્પક્ષ નહીં હોવાના આક્ષેપ થતા હતા. ફક્ત આવું ઉત્તર ભારતમાં જ થતું ન હતું, દેશનાં મોટાભાગનાં રાજ્યોમાં આવી પરિસ્થિતિ હતી. 10મા મુખ્ય ચૂંટણીઆયુક્ત ટી એન શેષને આ તમામ ઊણપ દૂર કરીને ચૂંટણીને, મતદાનને પવિત્ર બનાવવાના સફળ પ્રયાસ કર્યા. ભારતની ચૂંટણીની દિશા અને દશા બદલી નાખવાનું ભગીરથ કાર્ય કર્યું હતું, જે અગાઉ કોઈ કરી શક્યું નહીં. શેષનનો ભારે વિરોધ પણ થયો. બધા જ પક્ષોએ ચૂંટણીવ્યવસ્થામાં આમૂલ બદલાવનો વિરોધ કર્યો, પણ તેઓ દબાણ હેઠળ નહીં આવતાં ચૂંટણીઓમાં સુધારા કરી દાખવ્યા હતા.

ચૂંટણીમાં સૌથી મહત્ત્વનું હોય છે તે ઉમેદવારનું ચારિત્ર, તેના પ્રતિ કોઈ ધ્યાન આપતું ન હતું, પણ શેષને આપ્યું. ચારિત્ર, આર્થિક પરિસ્થિતિ, ગુનેગારની પાર્શ્વભૂમિકા - આ બધાંની માહિતી ઍફિડેવિટ દ્વારા રજૂ કરવાની પ્રથા તેમણે શરૂ કરી. લોકોને પોતાના ઉમેદવારની શું લાયકાત છે તેની માહિતી મળવા લાગી. ઉમેદવારની સંપત્તિ, સ્થાવર-જંગમ માલમતાની માહિતી, આવકના સ્ત્રોતો, લોનની માહિતી, સરકારી-ખાનગી લેણાની સવિસ્તાર માહિતી બંધનકારક બનાવી હતી. આમાં ખોટી માહિતી આપનાર અનેકોની અરજી રદ થઈ હતી અને કેટલાક તો ચૂંટાઈ આવ્યા પછી તેઓની ચૂંટણી રદ કરવાની હિંમત તેમણે દાખવી હતી.

શેષને ચૂંટણીમાં સરકારી યંત્રનો મોટા પ્રમાણમાં થતો દુરુપયોગ અટકાવ્યો હતો. જાહેરમાં પોસ્ટરો ચિટકાવવાં, બૅનરો મૂકવાં તેમ જ રાત્રે દસ પછી ધ્વનિવર્ધક યંત્રના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકી લોકોને અનુક્રમે શહેરોને વિદ્રુપ થતાં બચાવ્યાં હતાં અને લોકો રાત્રે શાંતિથી નિદ્રા લઈ શકે તેવી વ્યવસ્થા કરી ભારે લોકચાહના મેળવી હતી. તેમણે ઉમેદવારોનો રોજનો ખર્ચ ચૂંટણી પંચને રોજ આપવાનું ફરજિયાત બનાવી ઉમેદવારોના રોજિંદા થતાં બેફામ ખર્ચ પર લગામ તાણી હતી. શેષનનો એક ફેવરિટ ડાયલોગ હતો - ``આઈ ઈટ પોલિટિશિયન્સ ઈન બ્રેકફાસ્ટ'' હવે ચૂંટણીઓ નિષ્પક્ષ વાતાવરણમાં થવા લાગી છે, ખર્ચ પર નિયંત્રણો આવ્યાં છે તે માટે શેષનને આદર્શ ચૂંટણીસંહિતાના જનક કહીએ તો પણ ચાલે. આમ ચૂંટણીઆયુક્ત તરીકે ચૂંટણીના નિયમોમાં અસરકારક ફેરફાર બનાવી સફળતાથી અમલમાં મૂકનારા શેષન ક્યારેય પણ ભુલાશે નહીં.